Tôi vốn nguời miền Bắc, quê quán ở xứ lụa La Phù, Hoài Đức, Hà Đông, được thấm nhuần những lời ru “Ạ ơi ơi, Ạ ời ời” đầy tình tự quê hương từ thuở nhỏ. Tình cảm đối với điệu ru ấy là trường cửu, là vĩnh viễn, là bất diệt.
Thế rồi, cuộc đời đưa đẩy, mười năm lăn lóc ở Vĩnh Long, và Trà Vinh giúp tôi biết đến và yêu mến vô cùng những câu hát “Ầu ơ”.
Sau này, dù đi đâu, về đâu, ở đâu thì những câu hát điệu hò ấy vẫn mãi mãi còn nguyên trong ký ức. Đây là vài câu hát tiêu biểu của điệu ru “Ầu ơ” phương Nam ấy :
 
Ví dầu cầu ván đóng đinh
Cầu tre lắt lẻo, gập ghềnh khó đi
Khó đi, mẹ dắt con đi
Con đi trường học, mẹ đi trường đời
 
Má ơi đừng gả con xa
Chim kêu vượn hú biết nhà má đâu
 
Bước ngang qua nhà má
Tay tui xá
Cẳng tui quỳ
Vì thương con má sá gì thân tui
 
Chiều chiều ong nữ đi đăng
Cá tôm nhảy hết nhăn răng cười hoài 
 
Má ơi con vịt chết chìm
Con thò tay con vớt
Con cá lìm kìm nó đớp tay con !
 
v.v .....
 
Một điều lạ lùng là nội dung những câu hát ấy nhiều khi đơn sơ lắm, thậm chí ... vô nghĩa nữa ... nhưng hiệu quả thấm nhuần của chúng vẫn là vô cùng vô tận : mãi mãi đi sâu vào lòng người, nghe một lần rồi không thể nào mà quên đi cho được !
 
I-VỀ MẤY CÂU HÁT “MÁ ƠI ! CON VỊT CHẾT CHÌM”
 
Lại nói về mấy câu hát
 
“Má ơi ! Con vịt chết chìm
Con thò tay con vớt,
Con cá lìm kìm nó đớp tay con”
 
Tôi tách ra thành ba dòng, nhưng thật ra xét về mặt hình thức, chỉ có hai câu thuộc thể loại “Lục bát MORE” (Lục bát thêm vào) :
 
Má ơi ! Con vịt chết chìm
(Con thò tay con vớt) Con cá lìm kìm nó đớp tay con
 
Vần được gieo ở chữ thứ tư trong câu bát chính thể (chìm - kìm)
Lời thơ thì vô cùng đơn sơ, với những hình ảnh chân quê “con vịt, con cá lìm kìm” . Thật là bình dị thế thôi, không có văn chương, hoa hoè, hoa sói chi hết !
 
Về mặt nội dung, khởi đầu bằng tiếng gọi “Má ơi !” ngọt ngào, dễ thương. Tiếp ngay theo đó là cái hình ảnh ngược đời “Con vịt chết chìm” “Cá lìm kìm đớp tay con”
Vịt thì có chết chìm bao giờ ? Cá lìm kìm cũng vậy nữa, con cá nhỏ xíu chuyên bơi lội trên mặt nước này hễ thấy nước xao động là ... nhảy, là lặn mất tăm luôn, nó có bao giờ cắn, đớp, hoặc chích ai đâu !
 
Nhưng chính từ những cái ngược đời ấy mà thể hiện được hình ảnh một cô gái bé nhỏ rõ là thơ ngây, đang nhõng nhẽo mẹ !
 
Đọc lời thơ chân quê ấy đã thấy hay, nghe ru “Ầu ơ” mấy câu ấy lại càng thấm thía, nhớ đời vậy. Cái ngày mà tôi được nghe ru Ầu ơ mấy câu ấy cách nay đã lâu lắm rồi, chính xác là 29 năm. Hai mươi chín năm ròng, các bạn ạ ! Hai mươi chín năm nhưng “Con vịt chết chìm” và “Con cá lìm kìm đớp tay” vẫn như còn quanh quất đâu đây !
 
II-GẶP LẠI “CON CÁ LÌM KÌM” TRÊN NET
 
Ngày 10/10/2006 trong một lúc buồn tênh, thả lòng vòng trên Net, tôi tình cờ gặp lại những hình ảnh thân thương ấy trong bài thơ HÁT VỀ CON MƯƠNG NHỎ của tác giả thi sĩ Thu Nguyệt do anh Huyền Lâm giới thiệu. Xin mời các bạn cùng đọc lại bài thơ ấy :
 
 
Hát Về Con Mương Nhỏ
Thu Nguyệt
 
"Má ơi ! Con vịt nó chết chìm...
Con thò tay xuống vớt cá lìm kìm nó cắn tay con"
 
Con mương nhỏ mỗi chiều tôi nghịch nước
Chú cá lìm kìm đang cắn khúc Ca Dao
Mười năm qua không ai đắp ai đào
Lá tre rụng con mương sâu thành cạn !


Chú cá lìm kìm giờ đây bỏ bạn
Trôi dạt phương nào theo lời mới dân ca ?
Chiều nay buồn tôi trở lại quê nhà
Tay khỏa nước gọi lìm kìm đâu hỡi ?!
 
Mười năm nữa con mương thành lộ mới
Mẹ tôi rồi phải quét lá tre rơi !
Tôi trở về nhớ mãi nước mương vơi
Những mắt cá lìm kìm đầy cơn khát.
 
Vịt có chết đâu mà tôi buồn tôi hát?
Để cá lìm kìm cắn mãi trái tim tôi !
 
THU NGUYỆT
Huyền Lâm giới thiệu
< Để nhớ về Tố Quyên -  BN >
 
Một luồng cảm xúc bất chợt nổi dậy trong tôi, chẳng khác nào một luồng điện xẹt ngang qua vậy !

Mở đầu vẫn là những hình ảnh “Con vịt chết chìm” và “Con cá lìm kìm” thân quen, xa xưa ấy, nhưng tác giả không nói về một cô bé nhõng nhẽo mẹ, mà khéo léo dùng chúng như một cách nhập đề “ngẫu hứng”, để nói về một hình ảnh, một câu chuyện khác :
 
Hình ảnh một con mương xưa đầy nước, với những chú cá lìm kìm bơi lợi nhởn nhơ, mơ màng ... cắn khúc ca dao (!). Ý tưởng cá lìm kìm mê ca dao thật là đặc sắc vậy !
 
Con mương nhỏ mỗi chiều tôi nghịch nước
Chú cá lìm kìm đang cắn khúc Ca Dao
 
Bất chợt, mạch thơ chuyển gắt sang “chuyện đời tang thương, dâu bể”, do quy luật của tự nhiên (lá tre rụng) hoặc do sự vô tâm, hoặc thiếu quan tâm của con người mà giờ đây con mương nhỏ nên thơ ấy đã dần dần cạn nước.
 
Mười năm qua không ai đắp ai đào
Lá tre rụng con mương sâu thành cạn !
 
Hậu quả là những con cá lìm kìm ngày xưa ấy giờ đã đi xa, không về con mương ấy nữa
 
Chú cá lìm kìm giờ đây bỏ bạn
Trôi dạt phương nào theo lời mới dân ca
 
Chuyện tang thương dâu bể nào cũng buồn cả, đặc biệt với những tâm hồn sâu lắng, thì cái buồn sẽ mênh mang vô tận, dẫu chỉ là cái hình ảnh tượng trưng “con mương đầy, khô cạn” . Tâm sự của người trở về đứng trước con mương cạn, vắng bóng cá lìm kìm mới thắt lòng làm sao :
 
Chiều nay buồn tôi trở lại quê nhà
Tay khỏa nước gọi lìm kìm đâu hỡi ?!
Mười năm nữa con mương thành lộ mới
Mẹ tôi rồi phải quét lá tre rơi !
 
Đưa được hình ảnh người mẹ già còng lưng quét lá tre rơi vào đây thật là tinh xảo ! Chính câu này đã làm sâu lắng thêm, gợi cảm hơn cho toàn bài thơ vậy !
 
Đặc biệt, nỗi buồn mênh mang của tác giả hiện hữu không chỉ lúc đối diện con mương, mà sau này, khi đi xa rồi, nỗi buồn ấy vẫn trầm trầm đeo đẳng :
 
Tôi trở về nhớ mãi nước mương vơi
 Những mắt cá lìm kìm đầy cơn khát.
 
Đến 2 câu kết lại càng ảo diệu hơn, tác giả trở lại với hình ảnh con vịt, và cá lìm kìm nhập đề, để kết một cách độc đáo :
 
 Vịt có chết đâu mà tôi buồn tôi hát?
Để cá lìm kìm cắn mãi trái tim tôi !

Chỉ hình ảnh con mương đầy đã cạn nước cũng đủ để trào dâng bao cảm xúc rồi. Nhưng nếu không có sự kiện con cá lìm kìm bỏ bạn, đi xa, không về mương xưa nữa thì có lẽ tác giả và người đọc cũng không cảm xúc lai láng đến thế đâu, phải không các bạn ?
 
Tôi và anh Huyền Lâm, chị Thu Nguyệt chưa quen biết nhau bao giờ ... Nếu tôi hiểu không đúng, mong anh và chị bỏ quá đi cho nhé
 
Từ thời “NỒI CANH, CON CÁ, CỌNG RAU” của Huỳnh Vũ Hoàng Tuấn, và “VẪN CÒN NHỚ BẬU” của Châu Thái Lê đến giờ, tôi mới gặp lại một bài thơ viết vế quê hương hay như bài thơ này.
 
Tôi quyết định làm nhạc cho bài này : Hay dở còn tuỳ cảm nhận của người nghe, chỉ biết là tôi sẽ toàn tâm toàn lực với nó, để cố gắng đưa được nó đến với nhiều người hơn. Thế thôi
 
Xin trân trọng cám ơn anh Huyền Lâm đã có công giới thiệu, cám ơn tác giả thi sĩ Thu Nguyệt và bài thơ độc đáo của chị, không có bài thơ ấy, thì cũng đã không có bài hát này đâu.
 
Chúc tất cả luôn vui
 
Hàn Sĩ Nguyên


12/10/2006
 
Đây là bài hát đã hoàn thành :
 
Ca từ
 
Hát Về Con Mương Nhỏ  
 
"Má ơi ! Con vịt nó chết chìm...
Con thò tay con vớt
Con cá lìm kìm nó cắn tay con"
Hò ơ ...
 
Ví dầu 
Con mương nhỏ
Mỗi chiều con nước rong
Vớt cánh lục bình, vọc nước ven sông
Gió đánh đò đưa
Gió đẩy đò đưa
Chiều như mơ
Diều đong đưa
Con  nước dạt dào
Chú cá lìm kìm mơ màng mê khúc Ca Dao
Hò ơ ...
 
Ví dầu              
Con mương nhỏ
Mười năm qua không ai đắp ai đào
Lá tre rụng con mương sâu thành cạn !
Chú cá lìm kìm giờ đây bỏ bạn
Trôi dạt phương nào theo lời mới dân ca
Chú cá lìm kìm chẳng còn lưu luyến mương xưa


"Má ơi ! Con vịt nó chết chìm...
Con thò tay con vớt
Con cá lìm kìm nó cắn tay con"
Hò ơ ...
 
Ví dầu              
Tay khỏa nước
Chiều nay buồn tôi trở gót quê xưa
Chú cá lìm kìm vắng bóng mương khô
Mười năm nữa mương xưa thành lộ mới
Mẹ tôi rồi sẽ phải quét lá tre rơi !
 
Tôi trở về nhớ mãi nước mương vơi
Những mắt cá lìm kìm đầy khao khát đâu rồi ?
Hò ơ
Con vịt nó chẳng chết chìm
Cớ sao tôi buồn tôi hát ?
Những con cá lìm kìm cắn nát trái tim tôi !
Hò ơ ....
 
Thu Nguyệt
HSN-23-669