KHA TIỆM LY
Tiệm Tạp Hóa Hồi Xưa
Tiệm Tạp Hóa Hồi Xưa
Bây giờ người ta vẫn thấy có nhiều cửa hàng đề “Cửa hàng Tạp hóa”, hay “Tiệm Bách hóa”. Ký hiệu nầy là để cho ngưới mua biết là nơi đó bán đủ thứ (tạp) mặt hàng, hay bán hàng trăm (bách) mặt hàng. Thế nhưng thực tế, có cửa hàng được gọi là “tạp hóa” hay “bách hóa” nầy, số lượng mặt hàng không thể tới “hàng trăm” được.
Ai đã từng vô “Tiệm hàng xén” tức tiệm Tạp hóa, hay Tiệm Bách hóa (hồi xưa không dùng từ “cửa hàng”) trước năm 1975 mới thấy cái “tạp” hay cái “bách” nó không ngoa thế nào! Có thể nói tại đây thứ gì cũng có bán, mà nếu kể ra cho thế hệ bây giờ nghe chúng cũng phải “trên cả bất ngờ”, vì nó không phải hàng trăm, mà là cả năm bảy trăm mặt hàng không chừng! Ngoài những bách hóa mà các cửa hàng ngày nay có bán như bánh kẹo, kem đánh răng, thuốc lá, đường, đậu, nước tương, nước mắm, tập học trò, nhang đèn,… mà nếu chịu khó liệt kê thì cũng khó mà tới hơn một trăm với những tiệm thường thường bậc trung; nhưng các tiệm tạp/bách hóa nhỏ hồi xưa ở làng thôi, thì những mặt hàng có mặt ở đó, nếu kể ra cũng… mệt nghỉ, và không ít người nghi ngờ!
Xưa, tiêm thuốc Tây và thuốc Bắc chỉ có ở quận (hồi đó không xài từ “huyện”), cho nên, muốn trị các bịnh thông thường như cảm cúm, ho, đau bụng bằng thuốc Tây hay thuốc Bắc thì cứ vô tiệm tạp hóa ở xã là có đủ; sau nầy dù có trạm y tế, nhưng người dân theo thói quen họ cũng thích vào mua thuốc ở tiệm tạp hóa hơn. Cứ cảm cúm thì Ascyl, ớn lạnh thì thuốc ngoại cảm hiệu con cò, xổ lãi thì thuốc xổ lãi mộng dừa của gánh hát thuật Sơn Đông gởi bán… Tất cả hiệu nghiệm vô cùng!
Chị em muốn học thêu thùa may vá? Thì cứ vào tiệm mà mua: kim may đủ loại, chỉ màu đủ sắc; rồi thì bàn căng lớn nhỏ, cây móc ngắn dài! Làm ruộng thì mua “phân hóa học”, cuốc xẻng, búa rìu, lưỡi hái…; ghe tàu thì mua xăng, chai trét ; dầu lửa thì cho mọi nhà đốt đèn; bắt cá dạng nhỏ thì mua lưới bén, lờ, chọp.
Khí đá, cần câu, câu cắm, lưỡi câu, nhợ thì phục vụ cho mấy anh soi ếch, đi cắm câu, hoặc cho mấy chị nhà vườn giú trái cây, hay để mấy anh thanh niên làm chất nổ cho “ống lói” bắn ì đùng mua vui trong ba ngày Tết!
Kính lão cho mấy ông già, kính râm cho mấy chàng thanh niên.
Đinh, bù lon con tán, xi măng đủ loại để phục vụ ghe xuồng, nhà cửa. Rượu đế bình dân phục vụ trong bữa tiệc bình dân; rượu “Tây” Bình Đông, rượu Hổ Cốt Thái Phong, phục vụ cho tiệc tùng cưới hỏi trang nghiêm.
Nhớ gì kể nấy, với những món hàng mà tiệm Bách Hóa ngày nay có món cũng không có, hay ít thấy: Va li, quần áo trẻ em, khăn tay, lược, kẹp tóc, giày dép, guốc vông, nón cối trắng, nón lá, nón nỉ, giấy kiếng, giấy nhựt trình cũ, dây nịch, bóp da, đèn pin, bấm móng tay, ngòi viết, bình mực, dao con chó, dao yếm,dù, võng, đèn chong, đèn bão, hột vịt, hột gà, khô cá kèo, khô cá đuối, tôm khô, dấm nuôi, cá mòi hộp, cà chua hộp, tương hột, đậu hộp, thiệp cưới, mẫu thế vì khai sanh, cân, quả cân (hồi đó chưa có “cân đồng hồ”), bẫy chuột, thuốc chuột, cần câu, lưỡi câu, lịch, tranh ảnh Con Tấm Con Cám, Thạch Sanh Lý Thông,… truyện Tam Quốc, Thuyết Đường, Thủy Hử, thơ Vân Tiên, thơ Sáu Trọng, cờ tướng, võng, chổi quét nhà, cám, tấm, lúa, ly tách chén đũa, kể cả chuối, cóc ổi, dừa khô, dầu dừa, xăng, dầu lửa… … Nói chung, hầu như thứ gì cũng có bởi nó “lấn sân” qua các cửa hàng chuyên dụng khác vốn rất ít oi (ở “thành”), hoặc không có (ở quận, xã).
Ô! vôi bột thì đành rồi; còn vôi trầu nữa chớ! Cái loại “thức ăn”, chỉ dành cho quý bà cụ mỗi ngày chỉ dùng một ít mà tiệm bách hóa cũng đặc biệt “chiếu cố”. Lạ thay!
Vì vậy, với vôi ăn trầu, khí đá, chai trét xuồng…chúng tôi dám bảo đảm là siêu thị bây giờ dù lớn cỡ nào cũng không có bán!.
Bán tạp hóa rất cực, với các tiệm ở quê thì lắt xắt hoài, nhưng hai vợ chồng cũng có thể đàm đương; nhưng với các tiệm đầu mối ở thành thì ba bốn người phụ việc cũng chưa chắc làm trôi chảy! Đầu tiên là người tài phú chuyên ngồi trước cái bàn toán, “lóc cóc” từ sáng tới tối. Ít nhất cũng ba người phụ việc bán lẻ, và soạn các toa hàng dài như sớ táo quân; rồi đóng gói, thao tác lẹ làng chuyên nghiệp để cho anh xe ba bánh (xe của tiệm) kịp gởi cho những chuyến đò, chuyến xe về các quận.
Tiệm Tạm hóa thời vào năm một ngàn chín trăm… hồi đó, chủ nhân thường là người Hoa, ở “thành” hay ở quê cũng vậy; nếu có một vài tiệm người Việt xen vào giữa cộng đồng người Hoa thì sớm muộn gì các tiệm nầy cũng… dẹp tiệm! Lý do đơn giản là tính cách mua bán của người Hoa khác xa tính cách người Việt. Nói ra thì có thể đụng chạm, nhưng kẻ viết bài nầy từ khi còn học lớp Đệ Thất đã làm công cho một tiệm tạp hóa của người Hoa, nên biết khá nhiều về lối mua bán của họ: Người Việt thì có tật hay “chảnh” khi mới “tanh tanh”, và lúc nầy họ bắt đẩu không cần khách hàng! Khi cả nhà ăn cơm trưa nếu có ai “bán tui một cục xà bông” hay “bán cho một trăm gờ ram đường cát”, thì lập tức chủ nhà nói “hết rồi!”; khi khách vừa quay lưng đi thì bà chủ lầm thầm: “người ta đang ăn cơm mà không thấy sao, còn mua!” có khi kèm thêm “vô duyên!”; tiếc thay bản tính “chảnh” nầy đến giờ vẫn còn ít nhiều tồn tại! Trong lúc đó tiệm người Hoa mà có trường hợp như vậy thì thay vì người nhỏ tuổi nhứt hay “tân binh” như tôi ra bán; nhưng đích thân ông chủ bỏ đũa (ông chủ ăn cơm chung với nhân công), khoát tay: “ Lể ngộ, lể ngộ, nị an com li” (để tui, để tui, mầy ăn cơm đi). Bán xong ông nói với mọi người; tạm “dịch” ra như vầy: “Người ta mua một cây kim mình cũng phải vui vẻ bán. Người ta đem tiền lại cho mình mà mình không nhận là ngu lắm đó!”. Đó là chưa nói người Hoa họ rất đoàn kết, gắn bó, giúp đỡ nhau; khác với người Việt mình hễ thấy đồng nghiệp ai hơn mình thì ganh tị, hạ bệ cho bằng được (xin lỗi nếu nhận xét nầy sai).
Ngoài ra, việc mánh mung mua bán thì người mình thua xa: thùng dầu lửa vuông hiệu con sò dung tích hai mươi lít giá vốn là 20 đồng (không nhớ rõ) thì người VN bán 20 đồng rưỡi; nhưng tiệm người Tàu gần đó bán chỉ có 20 đồng xem như không có lời! Nhưng người Tàu không dại gì họ bán giá vốn: chẳng qua là họ đục một lổ kim ở chỗ khó nhìn nơi nào đó rồi rút ra nửa lít. Hỏi sao lại bán rẻ hơn; thì trả lời: “Hầy! Ngộ mong kiếm cơm thôi mà…” Đến khi tiệm người Viêt dẹp tiệm vì “bán mắc hơn chú Xồi”, thì chú Xồi nầy lại bán 21 đồng/ thùng mà chẳng cần “rút ruột” cho mất công và … “thất đức”! Lại hỏi sao bán mắc; thì: “ Hầy! Ngộ đâu có muốn, trên quận nó lên giá mà! Thông cảm! Thông cảm!...” (Chú: Mánh mung nầy không phải “chú Ba” nào cũng vậy)
Giờ tiệm tạp hóa đúng nghĩa như hồi xưa không còn nữa vì dân số ngày nay đông hơn, sức mua cao hơn, nên phải cần một cửa hàng chuyên ngành: điện, vật liệu xây dửng, thậm chí gia vị, hột gà hột vịt … để chia sớt mặt bằng cũng như hàng trăm mặt hàng khác mà tiệm tạp hóa không khả năng gồng gánh nổi, và nhứt là không thể biết hết kỷ thuật chuyên môn của từng món hàng, cũng như không đủ “điều kiện hành nghề” như thuốc tây, thuốc bắc, … Điều nầy thuận lợi cho việc trao đổi cho các đại lý tay em, nhưng cũng hơi bỡ ngỡ cho những ai ít khi đi chợ mà muốn mua một món gì; không ít người than phiền : “Không biết mua (cái gì đó) ở đâu!”.
Có câu hỏi: “Chẳng lẽ tiệm tạp hóa ngày xưa thứ gì cũng có bán hay sao?”. – “Có thứ họ cũng không có bán, đó là… quan tài!”. Câu trả lời mang tính khôi hài, nhưng gần như sự thật!