Có Một Huế Khác bên Lề Festival
1. Huế trong ký ức
Lần đầu tiên tôi đặt chân tới Huế là năm 1989, dẫn một đoàn 30 khách nước ngoài đi dọc Việt Nam. Dù đã nghiên cứu kỹ lưỡng về sử Việt, biết về Đại nội, về các lăng tẩm và di tích tại Huế, thế nhưng vẫn không khỏi ngỡ ngàng trước một cổng Ngọ Môn chỉ từng thấy trong sách vở, dễ chạnh lòng khi thấy khách so sánh điện Thái Hòa, Tử Cấm Thành với Thiên An Môn và Tử Cấm Thành ở Trung quốc. Những năm sau đó, quay lại Huế gần như mỗi tháng và bắt đầu thấm dần cái hồn của thành phố này. Tháng 1,2 lạnh và mưa dầm dề không dứt, tháng 5,6 nóng cháy da cháy thịt, tháng 10,11 se se thật lạ. Huế là một ,thành phố rất đặc biệt, không phải vì đây từng là cố đô, như Hà nội, như Hoa lư. Mỗi thành phố đều là một thực thể sống, với những di tích, với những con đường, con người và cuộc sống đang diễn ra trong chính thực thể đó. Nhưng cái hồn kinh đô của Huế thật khác so với Hà nội. Đó là một cái gì đó rất khó diễn tả bởi cái không khí vừa uy nghiêm vương giả, lại vừa trữ tình lãng mạn, mà sông Hương núi Ngự, lăng tẩm, chùa chiền tạo ra. Bờ bắc và bờ nam, thành phố được chia bởi con sông xanh màu diệp lục, mang tên mùi thơm của cỏ. Bờ nam và bắc cũng lại được nối bởi những cây cầu, mà phàm đã là người Việt không ai không biết cầu Tràng tiền. Nhưng một phần không nhỏ của không khí ấy lại do những ngôi nhà rường, những biệt thự kiểu Pháp và những khu vườn đặc trưng của Huế tạo nên. Mùa nào thì Huế cũng mang một vẻ u hoài lảng bảng. Trong mắt tôi, Huế của thời đó là một bản sắc riêng, không thể lẫn, là một Huế mưa giăng bay bay trên căn gác nhỏ của người nhạc sĩ nổi tiếng. Là những nón lá trắng, tóc dài chao trong gió, giọng con gái ngọt ngào và dáng mệ tần tảo với gánh hàng nuôi con ăn học. Có những đêm lang thang trên con đường vắng dọc bờ sông, tối thẫm, mà vẫn như thấy mùi cỏ, mùi hoa, mùi của Huế. Thời gian dường như luôn nâng niu và bước thật khẽ ngang nơi đây.
2. Huế nay
Có dễ tới hơn mười năm mới lại có dịp quay lại Huế. Mang theo tâm trạng của một người xa mà không hẳn là xa.Một chút chờ đợi, một chút háo hức và một chút chấp nhận. Chấp nhận vì biết rằng, thành phố sẽ thay đổi. Nhưng không ngờ về một sự thay đổi như thế. Con đường đất nhỏ dọc bờ sông đi về phía nhà vườn Kim Long nổi tiếng khi xưa đã được mở mang rộng rãi. Những ruộng bắp ngút ngàn xanh khi xưa đã nhường chỗ cho một promenade như một công viên với cây cối được cắt tỉa cẩn thận. Huế đang vào mùa festival. Đường phố đông đúc và kẹt xe cũng giống TPHCM hay Hà nội. Nếu như không đi dọc sông Hương, có lẽ bạn sẽ không nghĩ rằng bạn đang ở Huế. Và khi màn đêm buông xuông, thuyền rồng tấp nập xuôi ngược trên sông như đang trẩy hội. Sông Hương đầy sắc màu lấp lánh có còn là sông Hương? Có phải ngày nay, khi người ta đến Huế, muốn tìm về Huế xưa, người ta bắt buộc phải thăm thành nội, lăng tẩm và đền chùa hay không? Tôi không tin thế, dù rằng đã khá là thất vọng khi nhìn bộ mặt đường phố của Huế nay. Mấy chị họa sĩ đi cùng mắng mỏ : Người ta cũng phải sống, xã hội phải tiến lên chứ. Nhưng để tiến lên đâu phải chỉ có cách hy sinh đi cái hồn cái cốt, phải không? Chúng tôi ghé thăm làng Sình nổi tiếng về tranh thờ cúng của Huế xưa. Cả làng giờ chỉ còn vài nhà theo nghề làm tranh, dù Ông Phước, một nghệ nhân già đã rất cố gắng trong việc khôi phục nghề gìn giữ truyền thống của làng từ 1996 tới nay. Làm hoa sen giấy cũng là một nghề truyền thống của làng, nhưng tới giờ cũng không còn nhiều nhà mặn mà với những nghề thủ công này nữa. Dẫu sao thì đi ra ngoại vi Huế vẫn còn thấy lại được cái “chất” Huế xưa. Chúng tôi ghé thăm đình Kim Long, xưa nhộn nhịp với một khu chợ trước sân đình, đầy sống động, nay im lìm xa vắng. Vẫn còn đó những lân, rồng, ngựa bay, và vô vàn chi tiết mosaic gốm sứ cực kỳ tinh xảo mà sao thấy ngậm ngùi? Có một thế giới rực rỡ sắc màu, có những năm tháng rộn rã ngày hội, những năm tháng bình yên trầm lắng thấm đẫm chất văn hoá đặc trưng xứ Huế đã ở đây, đã đi qua và còn vấn vương trong những chi tiết trang trí kia. Tuy vậy ở Kim Long, vẫn còn có vài di tích đáng xem như những phủ đệ của các hoàng thân, công chúa triều Nguyễn và các phủ từ của họ ngoại vua Tự Đức như: Ðức quốc công từ, Diên Phước công chúa từ, Vĩnh quốc công từ, Khoái Châu quận và nhà vườn An Hiên.
Về lại Huế nay, để tìm lại một truyền thống của dân tộc, tìm đến một thế giới trầm lắng, bí ẩn, ẩn khuất đằng sau các cánh cửa gỗ hàng trăm năm tuổi. Một thế giới của những địa danh đã đi vào lịch sử, vào lòng mỗi ngừời VN: Vỹ dạ, Kim long, cồn Hến...
3. Bên lề Festival Huế
Lần đầu tham dự Festival nên cũng thật khó để có thể đưa ra một nhận xét thật khách quan. Chỉ biết rằng BTC thông báo kỳ Festival này là lớn nhất từ trước tới nay với sự tham gia của gần 40 quốc gia và rất nhiều hoạt động diễn ra trên các sân khấu trong đại nội, tại nhiều điểm trong thành phố và trên đường phố. Có vẻ như những hoạt động đường phố lại thu hút công chúng nhiều hơn những sân khấu chính thống. Giá 300 ngàn một vé cho đêm khai mạc có vẻ như cao quá đối với người dân Huế. Đêm diễn thì hoành tráng nhưng sân khấu trang trí quá rối rắm, quá tham lam màu sắc, nên đã làm giảm đi ít nhiều sự hấp dẫn. Đêm hoàng cung theo đánh giá của nhiều người cũng nhàn nhạt sắc màu, và đây cũng là sân khấu duy nhất còn có sức hút khán giả trong đêm thứ hai, trong khi các sân khấu khác thật đìu hui. Khi giã từ Huế, chúng tôi mới nhận ra rằng, đã chẳng thể mua gì làm kỷ niệm tại kỳ Festival này. Cà thành phố không thấy có chỗ nào bán đồ lưu niệm nhân dịp Festival.
Từ biệt Huế và mong một ngày trở lại. Với Huế xưa và nay. Với một mùa Festival mới với hy vọng về một Festival thực sự dành cho người dân Huế, mang hồn của Huế. Về Huế để thấy dòng Hương giang vẫn mang theo mùi hoa cỏ và núi Ngự bình vẫn ngàn đời sừng sững chở che cho cố đô xưa.
(04.2014)