Ba Khan là một cái tên còn khá xa lạ trên bản đồ du lịch. Nhưng những gì ít ỏi tìm được cũng cho thấy, đây quả là một vùng đất hấp dẫn với cảnh quan đa dạng, chưa bị du lịch hóa. Để tìm hiểu thực hư, chúng tôi lên đường đi Ba Khan.
Sau hơn 3 giờ đồng hồ rong ruổi, chúng tôi rời quốc lộ 6 ở chân đèo Thung Khe (còn gọi là đèo Đá Trắng) để rẽ vào một con đường nhỏ dẫn tới Ba Khan. Cung đường Hà nội-Mai châu vốn đã quá quen thuộc với du khách, nhưng ít người biết rằng, ngay dưới chân con đèo thường bị sương mù che phủ này có một vùng bình nguyên hoang sơ đến vậy. Xã ba Khan gồm có ba thôn mang tên Khan Hạ, Khan Hò và Khan Thượng thuộc huyện Mai Châu,tỉnh Hòa Bình, nằm trên một lòng chảo lớn giữa lưng chừng núi nhìn xuống hồ thủy điện sông Đà mênh mông như biển. Bắt đầu từ ngã ba Phú cường, con đường quanh co uốn lượn theo triền núi, chạy qua ba xã: Phú Cường, Ba Khan, Tân Mai xuôi về lòng hồ sông Đà, với bề ngang chỉ khoảng 2-3m, dài hơn 10km, khá dễ đi.

GÓC NÀO CŨNG ĐẸP NHƯ TRANH

Ngay đầu lối rẽ, một khung cảnh khá đặc trưng của những ngôi làng người Thái và Mường vùng Hòa Bình đã mở ra trước mắt. Những nếp nhà sàn chạy dọc hai bên con đường cây xanh đang mùa đâm chồi nảy lộc. Chỉ khoảng vài km kế tiếp, cảnh quan đột ngột thay đổi khiến du khách ngỡ như mình đang ở vùng nào đó trên cao nguyên đá Hà giang. Chúng tôi đi bộ trên con đường độc đạo xuyên qua làng. Những phiến đá tai mèo đen xù xì đủ mọi hình dạng nằm rải rác trên những ruộng bắp mới trồng. Trên những vùng đất bằng phẳng, vài bà mế người Mường đang cấy lúa. Những con trâu, con bò tròn lẳn thong dong gặm cỏ trên cánh đồng đá. Bên khung cửa sổ của những ngôi nhà sàn dưới bóng cây xoài, cây xoan hay đào rừng, là những bà mẹ ngồi ẵm con hay những em bé vẫy tay chào khách qua đường. Vài câu bé chơi trò đánh quay trên con đường đất mềm mại nương mình theo những ruộng lúa. Xa xa là đèo Đá trắng khi ẩn khi hiện trong sương mù và mây. Hầu như không có xe cộ gì, ngoại trừ mấy em học sinh đang gò mình đẩy xe đạp lên dốc.Người dân ở đây tỏ ra khá tò mò và lạ lẫm khi thấy khách lạ đi ngang, nhưng cũng vô cùng thân thiện khi thấy tôi chụp hình. Ở Ba khan, góc nào cũng đẹp như tranh vẽ. Tâm hồn bỗng dịu đi, đầy thư thái. Bao nhọc nhằn sau những giờ chạy xe đã tan biến trong lớp sương mù kia. Cuộc sống phố thị bỗng lùi lại phía sau, xa lắc.

Vào mùa xuân, không khí ở Ba khan thơm đến kỳ lạ. Tôi không thể lý giải được mùi thơm đặc biệt ấy tới từ đâu. Chỉ có thể phỏng đoán là từ những bụi hoa dại trắng li ti đang vươn lên từ những kẽ đá tai mèo nhọn hoắt, từ những cây xoài đang trổ bông vàng chi chít bên những bờ rào tre. Mà có khi là từ những cây xoan tán lớn có chùm hoa trắng tít trên cao. Vùng này có nhiều xoan, loài cây lấy gỗ nay đã thành của hiếm tại những làng quê vùng đồng bằng Bắc bộ. Tháng tư là mùa bông xoan li ti bung nở thành những chùm lớn màu trắng mang sắc xanh hơi ánh tím trên những cành cây khẳng khiu gần như rụng hết lá. Mà đúng hơn, mùi hương ấy là một tập hợp của một sự thanh tao nhuốm mùi hoang dại của hoa, non tơ của mạ, mùi ẩm ướt của ao, hồ, mây trời và sương núi trên cao. Một trải nghiệm rất khác về sương mù và làng bản vùng cao Tây Bắc.

LẠC VÀO XỨ THẦN TIÊN

Có lẽ hiếm có cung đường nào mà cảnh trí lại thay đổi liên tục và đa sắc thái đến vậy. Bên trái là núi, bên phải là tầm nhìn tuyệt đẹp xuống lòng hồ, nơi có những đảo đá vôi lớn nhỏ nhấp nhô trong sương, không khác gì một Vịnh Hạ Long giữa núi rừng. Một khúc của sông Đà bị ngăn lại làm hồ chứa nước cho đập thủy điện đã khiến nước dâng lên thành hồ; và những ngọn núi đá giữa lòng sông bỗng biến thành đảo. Núi cao chạy dài theo hai bên hồ, khiến cảnh quan ở đây vô cùng lạ mắt. Hồ sông Đà có chiều dài khoảng 230 km, chạy từ Hoà Bình tới Sơn La.Dung tích của hồ khoảng 9,45 tỷ mét khối. Với diện tích mặt nước ngập thường xuyên khoảng 8.000 ha, độ sâu từ 80-110m và hàng trăm hòn đảo đá vôi như vậy, vùng lòng hồ sông Đà ở đoạn chảy qua Ba Khan giống như một xứ sở thần tiên. Mây trôi bồng bềnh phía xa, sương mù bảng lảng như muốn níu bước chân. Có so sánh với chốn bồng lai tiên cảnh hay thiên đường nơi hạ giới quả cũng là không ngoa chút nào.
 

Đoạn đường kế tiếp đưa chúng tôi vào những hẻm đá như bức tường rào cao ngất hai bên, hun hút như không có điểm dừng. Thiên nhiên quả là kỳ vĩ khi mang sự kết hợp như vậy ưu ái cho vùng đất Ba Khan. Bên dưới một khúc quanh khi đường dần lên cao, là những ruộng lúa đang mùa chứa nước, dù trời nhiều sương mù, vẫn sáng lấp lánh giữa màu xanh bạt ngàn của núi rừng. Lại tưởng như mình đang lạc ở Sapa hay Mù căng chải. Nối tiếp những ruộng lúa đầy nước, lại thấy như chìm đi trong một màu xanh yên bình của rừng tre bạt ngàn ở 10 km kế tiếp. Đến Tân Mai,chúng tôi không rẽ vào thác Gò Mu gần đó mà quyết định hỏi đường đi xuống vùng lòng hồ, vì từ trên cao đã thấp thoáng thấy mặt nước xanh hồ thủy và những bờ đất đỏ rực rỡ, quá đỗi cuốn hút. Cuối con đường tre độc đạo là hồ nước mênh mang và một ngôi nhà sàn nhỏ. Những bờ đất đỏ au nối tiếp nhau như tô điểm thêm cho mặt nước xanh biếc màu của bờ tre. Chuyến du thuyền trong lòng hồ cũng đầy ấn tượng. Đó đây là những bè cá phủ đầy cỏ non xanh mướt. Thuyền lướt nhẹ trên mặt hồ không một gợn sóng trong sự tĩnh lặng hầu như tuyệt đối. Sương mù vẫn dăng dăng trên những hòn đảo xanh tươi chúng tôi đi ngang qua, khiến cho khung cảnh càng thêm nhuốm màu kỳ vĩ. Lác đác có vài cây hoa đỏ, những chùm hoa trắng và lá non tô điểm thêm cho những ốc đảo xanh tươi ấy. 
Chiều buông xuống thật nhanh trên vùng lòng hồ, khoảng 5 giờ chiều sương đã dăng đang mang màn đêm tới. Có cảm giác như có thể lấy tay chạm vào được lớp sương đang bay. Theo lời dân ở đây, Ba Khan mùa nào cũng đẹp. Mùa đông, mùa xuân,có sương mù bảng lảng. Vào mùa hè có nắng nhiều hơn, nước hồ trong và mang màu xanh diệp lục khiến quang cảnh của một Hạ Long trên núi rõ hơn bao giờ hết. Vào mùa thu, khi rừng tre đổi màu lá và lúa chín vàng xen lẫn những cánh đồng bắp cao ngang người, Ba Khan mang một vẻ duyên dáng hiếm thấy trong bức tranh toàn bích của núi sông.

Ba Khan quả không hổ danh là một viên ngọc thô duyên dáng của núi rừng Tây Bắc. Chỉ mong sao, trong tương lai, việc khai thác du lịch nơi đây được cẩn trọng, để môi trường không bị tàn phá và vẻ duyên dáng ấy còn mãi với nhân gian .