Theo một lối rẽ ngoằn nghèo, chúng tôi bước vào sân một ngôi nhà có những đứa trẻ đang chơi với mấy con mèo. Hai thanh niên vừa mang cung đi bắn chim trên rừng về, thấy tôi mang máy ảnh liền ngỏ ý chụp hình và xăng xái lấy áo dân tộc ra mặc. Họ đều nói tiếng Việt khá tốt. Góc sân nhỏ bỗng ồn ã tiếng nói cười khiến bà mẹ chạy ra, sau một hồi "xì xồ" gì đó với cậu trai bằng tiếng Hà Nhì, bà mang một bộ trang phục tóc cổ truyền của phụ nữ Hà nhì và ra hiệu cho tôi đội lên đầu. Những lọn tóc dày được kết thành hai bím lớn quấn vòng quanh và kết thúc bằng một chùm bông ngay giữa đỉnh đầu, khiến bộ tóc trông như chiếc vương miện và khá nặng. Một chiếc khăn màu chàm có đừơng viền thổ cẩm nhiều họa tiểt được phủ lên trên và buông hờ xuống vai làm cho bộ tóc mềm mại và nữ tính hơn.

Theo lời mời nhiệt tình của một phụ nữ hàng xóm, chúng tôi theo bà vào một ngôi nhà dưới chân con dốc ngắn. Nhà tối om, những ngôi nhà trình tường vùng này thường không có cửa sổ. Những bậc tam cấp có khung cửa nằm chính giữa bức từơng trình dẫn vào một hành lang hẹp hun hút chạy vòng theo hai phía của nhà. Sau bức tường đối diện cửa ra vào là một phòng ngủ lớn của bố mẹ. Tại hành lang đặt giường dành cho khách và con trai chưa vợ trong gia đình. Một gian nhà ngang nhỏ xíu dành làm bếp và nhà kho, nhìn ra mảnh sân nhỏ. Không khí trong nhà ẩm thấp và đầy mùi đất, mùi cỏ. Người phụ nữ nhiệt tình mời chúng tôi ở lại ăn cơm trưa, bập bẹ tiếng Việt -"chỉ có gạo thôi" – và nở nụ cười thật tươi.

Không chỉ ở Y Tý, mà trên đường từ Y tý đi Hoàng Su Phì, trong những ngôi làng người Tày, người Dao đỏ, Dao xanh, tại chợ phiên cuối tuần ở Hoàng Su Phì, chúng tôi luôn gặp những nụ cười thân thiện và lời mời ghé thăm nhà, một sự khác biệt hoàn toàn so với Sapa, nơi mà sự phát triển du lịch thiếu định hướng đã làm bộ mặt làng mạc và con người biến đổi theo chiều hướng không mấy tốt đẹp.

Một buổi chiều nọ, chúng tôi đi vẽ tại bản của người H'Mong. Đang là mùa cấy, nên những người đàn bà miệt mài cả ngày trên những ruộng bậc thang ngập nước. Không ít người địu con trên lưng. Hỏi chuyện một người mẹ trẻ mới 17 tuổi thì được biết con cô mới hai tháng tuổi. Những đứa trẻ ngủ li bì trong chiếc địu nhiều màu sắc và cứ thế lớn lên trên lưng mẹ, từ mùa cấy này này qua mùa gặt khác. Những mùa cấy như mặt trời ngày ngày trôi đi trên những ruộng bậc thang trăm tuổi. Vào mùa đổ nước, ruộng mang theo cả trời xanh và mây trắng, mang theo cả những phận đời lớn lên theo từng cọng lúa.

Một cô gái trẻ ra hiệu mời tôi về nhà chơi. Lần theo những bờ ruộng lầy lội, tôi vất vả đuổi theo bước chân thoăn thoắt của cô gái, dù trên lưng cô là một gùi cỏ khá nặng. Chúng tôi đi sâu xuống thung lũng. Sau mỗi khúc lượn của từng thửa ruộng bậc thang luôn là một góc nhìn hoàn toàn mới. Những bụi tre, rặng trúc vàng mềm mại soi bóng trên mặt ruộng loang loáng nước. Những vạt hoa dại trắng và vàng nhấp nhô theo bước chân. Mùi cỏ, mùi hoa trộn lẫn mùi bùn non thoang thoảng, quấn quít. Và xa hơn nữa là dãy Hoàng Liên Sơn trùng trùng điệp điệp, lúc chìm trong mây, lúc lại bừng lên dưới nắng chiều le lói.

Giờ khắc ngắn ngủi trên những thửa ruộng đầy nước trong thung lũng ấy, chính là những giây phút bình yên hiếm hoi, mà những dân phố như tôi luôn mong ước và kiếm tìm.

Những giây phút không lời chứa đựng bao tình yêu dành cho Việt Nam - nhiều hơn bất kỳ sự quảng cáo hay khẩu hiệu bóng bẩy nào!