VINH HỒ
Đọc Bài Thơ GHÉT CHUỘT Của
TRẠNG TRÌNH NGUYỄN BỈNH KHIÊM
Bài thơ "Ghét Chuột" trong "Bạch Vân am thi tập" bằng chữ Hán của Trạng Trình được nhiều người dịch dịch ra chữ quốc ngữ.
Trạng Trình-Nguyễn Bỉnh Khiêm (1491-1585) nhà thơ lớn tài đức vẹn toàn nổi tiếng thời Lê-Mạc, cũng là một nhà tiên tri với Sấm Trạng Trình. Khi triều chính nhiễu nhương, Nguyễn Bỉnh Khiêm (NBK) đã dâng sớ trị tội 18 lộng thần, nhưng không được Vua chấp thuận, phải xin về quê trí sĩ sau 8 năm làm quan tại triều. Ông được thừa nhận là một nhà chiến lược có tầm nhìn đi trước thời đại, là người đầu tiên trong lịch sử nhắc đến hai chữ Việt Nam và Biển Đông ngay từ thế kỷ 16, những lời cố vấn "Hoành Sơn nhất đái" của ông đã khiến Nguyễn Hoàng xin vào Thuận Hoá, dẫn đến cuộc Nam Tiến mở mang bờ cõi của các Chúa Nguyễn sau này.
"Ghét Chuột" là một bài thơ ngụ ngôn thâm thuý, cho thấy tác giả là một người cương trực, dũng cảm, dám lên tiếng trước cái ác, phơi bày sự thật, tố cáo tham quan ô lại bất nhân ngày đêm quấy nhiễu dân lành.
Trời vốn sinh ra dân
Mong ấm no hạnh phúc
Đó là tư tưởng thân dân "lấy dân làm gốc" lý tưởng cao đẹp sáng ngời của nền nhân chủ làng xã nước Văn Lang từ thời Vua Hùng. Trời sinh ra dân, thánh nhân dạy dân, vua quan mang ấm no, hạnh phúc đến cho dân, gọi là thế thiên hành đạo, tuân theo ý trời, thuận theo lòng người, đắc nhân tâm. Thế nhưng đám "chuột lớn" đã nghịch đạo trời, trái lòng người, làm "mất nhân tâm" nên phải nhận quả báo:
Mi làm mất nhân tâm
Tất bị người xé xác
Mấu chốt của tấn thảm kịch nằm ở câu:
Chuột lớn sao bất nhân
"Chuột lớn" ám chỉ bọn quyền cao chức trọng mãi quốc cầu vinh, tham phú phụ bần, tham vàng bỏ ngải, quay lưng bằng hữu, phản bội anh em, khinh rẻ họ hàng, chối bỏ quê hương, bán đứng giang sơn, mưu mô tàn độc, ăn trên xương máu, uống trên mồ hôi nước mắt đồng bào.
Vụng trộm nhiều mưu độc...
Dám coi thường mạng dân
Tàn hại quá thảm khốc.
Sự gian trá, lưu manh, lừa bịp, giả hình, mị dân, thâm độc, tàn bạo, vô đạo nằm ở câu:
Dựa thành xã mưu gian
Thành xã: Thành là "Thành Hoàng bổn cảnh", Thành Hoàng được Vua phong, thờ ở Đình gồm 3 bậc: Thượng đẳng thần, Trung đẳng thần và Hạ đẳng thần. Bổn cảnh là khu vực này đây. Thành Hoàng là vị Thần tối cao của làng xã. Thờ Thành Hoàng là thờ luật lệ lề thói gia phong của làng xã.
Cũng có thể hiểu cách khác, Thành là bức tường thành bao quanh đô thị, Hoàng là cái hào bao quanh bức tường thành.
Còn "Xã" là xã tắc, theo tác giả Đào Duy Anh trong Từ điển Hán Việt:
- "Dân cần có đất ở nên lập nền xã để tế thần hậu thổ, dân cần có lúa ăn nên lập nền tắc để tế thần nông. Mất nước thì mất xã tắc, nên xã tắc cũng có nghĩa là quốc gia".
- "Từ xa xưa, không chỉ đối với người dân, mà ngay cả các vương triều, kinh đô VN và Trung Hoa, đàn Xã Tắc có vị trí vô cùng thiêng liêng. Giữ gìn, bảo tồn đàn Xã Tắc cũng chính là giữ gìn Sơn Hà Xã Tắc".
- Qua những phân tích trên, chúng ta thấy 2 chữ "Thành Xã" có ý nghĩa rất thiêng liêng cao trọng của quốc gia dân tộc, vậy mà chuột lớn vẫn chui vào góc thành, ẩn trong hang hốc nền xã, dựa/cậy vào Thành xã, hoặc lấy danh nghĩa "Thành xã" để tính mưu gian làm điều bất chính, đến nỗi:
- Khổ nhọc nông phu than Ốm gầy điền phụ khóc
Bài thơ có cái kết rạch ròi, minh bạch, có hậu, kẻ ác phải bị đền tội:
Phơi ngoài chợ trong triều
Cho quạ diều mổ rỉa
Người dân lương thiện được hưởng sự công bằng:
Cho dân đen tuỵ tiều
Được an hưởng hạnh phúc.
Bài thơ chỉ có 22 câu nhưng đã nói lên nhiều điều sinh tử có quan hệ đến vận mạng mất còn của quê hương dân tộc. Qua đó, chúng ta thấy tác giả là bậc đại nhân quân tử ngoài bản tính ngay thẳng, can đảm, còn có tấm lòng vị tha yêu thương đồng loại, có tư tưởng tiến bộ văn minh nhân bản. Bài thơ Ghét Chuột ra đời đã 500 năm rồi mà vẫn mới mẻ, cứ tưởng như mới làm hôm qua, mang ý nghĩa thời sự nóng bỏng, sáng ngời đạo lý nhân nghĩa, nhân đạo.
Thiển nghĩ, tác giả không chỉ là kẻ sĩ, thi sĩ, nhà tiên tri, mà còn là Bồ Tát, Thánh Nhân, trong hoàn cảnh nào cũng giữ tròn khí tiết của người quân tử, xứng đáng với danh hiệu Tuyết Giang phu tử, hay Bạch Vân am cư sĩ.
VINH HỒ
Dec 20, 2019
Phiên âm chữ Hán
TĂNG THỬ
Duy thiên sinh chưng dân
Bão noãn các hữu dục
Ô hoàng cổ thánh nhân
Giáo dĩ nghệ ngũ cốc
Phụ mẫu ngưỡng tri sự
Thê tử phủ tri dục.
Thạc thử hồ bất nhân!
Thảo thiết tứ âm độc
Nguyên dã hữu cảo miêu
Lẫm dữu vô dư túc
Lao phí nông phu thán,
Cơ tích điền phụ khấp
Dân mệnh vi chí trọng,
Tàng hại hà thái khốc.
Thành xã ỷ vi gian
Thần, nhân oán mãn phúc.
Nhiêu thất nhiêu hạ tâm
Tất thụ thiên hạ lục.
Thị triều tứ nhĩ thi,
Ô, diên trách nhĩ nhục.
Tận sử điêu sái dân
Cộng hưởng thái bình phúc.
Nguyễn Bỉnh Khiêm
Dịch nghĩa:
GHÉT CHUỘT
Trời sinh ra dân chúng,
Sự ấm no mọi người đều mong muốn.
Từ xưa các đấng thánh nhân
Dạy dân trồng ngũ cốc
Ngẫn lên thì phụng dưỡng cha mẹ,
Cuối xuống thì nuôi nấng vợ con.
Chuột lớn kia sao quá bất nhân
Vụng trộm thêm nhiều mưu độc hại.
Đồng nội có mạ khô,
Kho đụn không thóc thừa.
Vất vả nghèo khổ, nông phu than vãn,
Gầy ốm, điền phụ khóc lóc
Sinh mệnh của dân là trọng,
Tàn hại sao mà quá thảm khốc.
Chốn thành xã dựa vào để làm điều gian,
Thần, nhân oán chứa đầy bụng
Mi làm mất lòng thiên hạ,
Tất bị thiên hạ giết chết.
Phơi xác mi trong triều ngoài chợ,
Quạ, diều mổ rỉa thịt mi.
Như thế mới khiến cho dân điêu tàn ốm yếu
Cùng hưởng thái bình hạnh phúc.
Bài thơ dịch:
GHÉT CHUỘT
Trời vốn sinh ra dân
Mong ấm no hạnh phúc
Ôi ngày xưa thánh nhân
Dạy dân trồng ngũ cốc
Trên phụng dưỡng song thân
Dưới nuôi nấng thê tử
Chuột lớn sao bất nhân
Vụng trộm, nhiều mưu độc
Ngoài đồng cây mạ khô
Trong kho không hạt thóc
Khổ nhọc nông phu than
Ốm gầy điền phụ khóc
Dám coi thường mạng dân
Tàn hại quá thảm khốc.
Dựa thành xã mưu gian
Thần nhân lòng căm tức
Mi làm mất nhân tâm
Tất bị người xé xác
Phơi ngoài chợ trong triều
Cho quạ diều mổ rỉa
Cho dân đen tuỵ tiều
Được an hưởng hạnh phúc.
Vinh Hồ tạm dịch.
Orlando Dec 15, 2019