VINH HỒ
Heo Trong Ca Dao, Tục Ngữ, Thành Ngữ
(Sưu tầm)
"Đàn lợn âm dương”, tranh Đông Hồ.
Heo Trong Ca Dao, Tục Ngữ, Thành Ngữ
(Sưu tầm)
"Đàn lợn âm dương”, tranh Đông Hồ.
Heo có nhiều tên: lợn, ụt, ỉn, trư, hợi... Và cũng có nhiều loại: heo nọc (đực giống), lợn lòi (lợn rừng), lợn sề (nái đẻ nhiều lần), lợn nái (nuôi để đẻ), lợn sữa (còn bú), lợn bột (mới lớn còn non), lợn tháu (lợn nói nhiều), lợn cấn (lợn đực giống), heo lang (đen xen đốm trắng), heo voi (heo nhà lớn con), heo
bông (đốm đen trắng lẫn lộn), heo nưa (vàng mỡ), heo mọi, lợn đen, heo đốm, lợn Mán, lợn lửng, lợn Mường, heo đất (bằng đất biểu tượng về tài chánh). Theo các nhà nghiên cứu, heo thông minh hơn chó. Sự giao phối của heo đực kéo dài từ 5 đến 30 phút. Hợi được xếp cuối cùng trong 12 con Giáp.
Trong văn hóa dân gian, heo biểu trưng cho sự phồn thực, tính dục, sự nhàn nhã và sung túc. Đầu heo là món sính vật quan trọng trong mâm cúng tế, heo là món chính trong hội hè đình đám quan hôn tang tế. Heo cũng biểu tượng cho tính lười biếng, háu ăn, bẩn thỉu, ngu ngốc và ham nhục dục, hình tượng của nhục dục. Heo thuộc âm: ôn hòa, nhã nhặn, tính phồn thực được đề cao.
1. HEO TRONG THÀNH NGỮ, TỤC NGỮ:
Người viết xin xếp những câu/chữ sau đây theo thứ tự ABC:
-Ăn như heo (háu ăn thiếu lịch sự)
-Bố chồng là lông con lợn
Mẹ chồng như tượng mới tô
Nàng dâu mới về là bồ chịu chửi
-Cám treo heo nhịn đói
-Chăn lợn ba năm không bằng chăn tằm một lứa
-Cây Cứt lợn
-Con lợn da trắng (chửi thực dân Tây)
-Đàn bà không biết nuôi heo là đàn bà nhác
Đàn ông không biết buộc lạt là đàn ông hư.
-Đầu gà, má lợn (chỉ bọn tham quan ô lại)
-Đầu chày đít thớt (ví địa vị thấp kém)
-Đồ thiến heo có nọng
-Đồ mặt mâm
-Đồ con lợn (câu chửi)
-Gà Tò, lợn Tó, vó Vân Ðồn (Tò và Tó là 2 địa danh miền Bắc có gà heo thịt ngon, Vân Ðồn là cửa biển nơi Trần Khánh Dư thắng giặc Mông Cổ)
-Giàu nuôi chó, khó nuôi heo
-Giàu lợn nái, lãi gà con
-Heo chết không sợ nước sôi
-Hai vợ nằm chèo queo, ba vợ ra chuồng heo mà nằm
-Heo trong nhà thả ra mà đuổi.
-Heo đói một bữa bằng người đói nửa năm.
-Hùm nằm cho lợn liếm lông
-Làm biếng như heo
-Làm mai ăn đầu heo (heo chiếm vị trí số 1 trong đám cưới hỏi ngày xưa)
-Lợn lành chữa thành lợn què
-Lợn cấn ăn cám tốn (đối lại câu: Chó khôn chớ cắn càn)
-Lợn cưới áo mới
-Lợn đói cả năm không bằng tằm đói một bữa
-Lợn chê chó có bọ
-Lợn không cào, chó nào sủa
-Lợn đầu, cau cuối
-Lợn rọ, chó thui
-Lợn ăn xong lợn nằm lợn béo
Người ăn xong người réo đi cày
-Lợn nước mạ, cá nước rươi
-Lợn thả, gà nhốt
-Lợn trong chuồng thả ra mà đuổi
-Lợn giò, bò bắp
-Lợn nhà, gà chợ
-Lợn sề
-Lười như heo
-Mắt trắng dã như mắt lợn luộc
-Mập như heo
-Mây Hòn Hèo, heo Ðất Ðỏ, mưa Đồng Cọ, gió Tu Hoa, cọp Ổ Gà, ma Đồng Lớn (các địa danh tại Vạn Ninh, Ninh Hòa).
-Mía ngọt tận đọt, heo béo tận lông
-Mua heo chọn nái, mua gái chọn dòng
-Muốn giàu nuôi heo nái, muốn lụn bại nuôi bồ câu
-Mượn đầu heo nấu cháo (lừa bịp)
-Ngu như heo (bao nhiêu cái xấu trên đời đều đổ lên đầu con vật hiền lành tội nghiệp này!)
-Nhâng nháo như cáo vào chuồng lợn
-Nói toạc móng heo.
-Nuôi heo lấy mỡ, nuôi người ở đỡ chân tay
-Nuôi lợn ăn cơm nằm, nuôi tằm ăn cơm đứng
-Nung núc như mặt lợn nái
-Ở dơ như heo
-Phim con heo
-Phường chó lợn
-Rau heo cháo chó
-Ruột heo hơn phèo trâu
-Thà ở chuồng heo còn hơn theo quê vợ
-Treo đầu heo bán thịt chó
2. HEO TRONG CA DAO:
Người viết xin xếp những câu sau đây theo thứ tự ABC:
Ai đem chú ụt sang sông
Cho nên chú ụt ủi vồng khoai lang (ụt là heo)
Anh là con trai nhà nghèo
Mẹ em thách cưới chín heo mười gà
Cho nên duyên nợ đôi ta
Phải đành đứt đoạn xót xa trăm chiều
Anh là con trai nhà nghèo
Nàng mà thách thế anh liều anh lo
Cưới em anh nghĩ cũng lo
Con lợn chẳng có, con bò thì không
Tiền gạo chẳng có một đồng
Thiên hạ hàng xứ cũng không đỡ đần
Sớm mai sang hiệu cầm khăn
Cầm được đồng bạc để dành cưới em
Ăn một bữa một con heo
Không tốt bằng ngọn gió ngoài đèo thổi vô
Ba đồng một lũ đàn bà
Mua về ta bỏ chuồng gà chuồng heo
Ba bà đi bán lợn con
Bán đi chẳng được lon ton chạy về
Ba bà đi bán lợn sề
Bán đi chẳng được chạy về lon ton
Ba đồng một mớ đàn ông
Đem bỏ vào lồng cho kiến nó tha
Ba trăm một mụ đàn bà
Đem về mà trải chiếu hoa mời ngồi
Bói cho một quẻ trong nhà
Chuồng heo ở dưới, chuồng gà ở trên
Bởi vì con heo nên phải đèo khúc chuối
Bởi vì con muỗi nên phải thả màn loan
Bởi vì chàng nên thiếp phải chịu đòn oan
Phụ mẫu đay nghiến, thế gian chê cười
Chăn nuôi vừa khéo vừa khôn
Quanh năm gà lợn xuất chuồng quanh năm
Có cưới mà chẳng có cheo
Dẫu rằng có giết mười heo cũng hoài
Con lợn mắt trắng thì nuôi
Con người mắt trắng đánh rồi đuổi đi
Con gà cục tá lá chanh
Con lợn ủn ỉn mua hành cho tôi
–Con nay mười tám tuổi rồi
Có người đến hỏi, mẹ thời gả chăng?
Mẹ đòi tiền chẵn ba quan
Cau chẵn bốn ngàn, lợn béo năm con
– Con nay hăm tám tuổi rồi
Có người đến hỏi, mẹ thời gả chăng?
Mẹ đòi tiền chẵn hai quan
Cau chẵn ba ngàn, lợn béo bốn con
-Con nay băm tám tuổi rồi
Có người đến hỏi, mẹ thời gả chăng?
Mẹ đòi tiền chẵn một quan
Cau chẵn hai ngàn, lợn béo ba con
-Con nay bốn tám tuổi rồi
Có người đến hỏi, mẹ thời cho không
Còn duyên anh cưới ba heo
Hết duyên anh đánh ba hèo đuổi đi
Cô kia đi chợ Hà Đông
Để anh kết nghĩa vợ chồng cùng đi
Anh đi chưa biết mua gì
Hay mua con lợn phòng khi cheo làng
Cồng cộc bắt cá dưới bàu
Cha mẹ mày giàu đám giỗ đầu heo
Cưới em ba họ nhà Trời
Đi xuống hạ giới cùng người rước dâu
Cưới em trăm lợn nghìn trâu
Thiên lôi, Hà bá đứng hầu hai bên
Cưới em xin nửa củ khoai
Một bánh tai lợn, chỉ vài hạt xôi
Cưới em còn nữa anh ơi
Túp lều tranh nhỏ cùng người nghĩa nhân
Anh ơi xích lại cho gần
Nhà em thách cưới có ngần ấy thôi
Tiền cheo đã nộp cho làng
Tiền cưới vòng vàng có cả lợn trâu
Vậy mà khi đến rước dâu
Then gài cổng đóng vì đâu không cho vào?
Cưới em hai con trâu vàng
Năm con lợn bạc, nghìn quan tiền rời
Lụa là chín tấm anh ơi
Mười chum rượu nếp cho người đưa sang
Gọi là có hỏi có han
Tiền cheo anh nộp cho làng là xong
Dưỡng nam bất giáo như dưỡng lư (con lừa)
Dưỡng nữ bất giáo như dưỡng trư (con heo)
Đang khi lửa tắt cơm sôi
Heo la con khóc chồng đòi tòm tem
Bây giờ lửa đã cháy lên
Heo no con nín tòm tem thì tòm
Đẻ con chẳng dạy chẳng răn
Thà rằng nuôi lợn cho ăn lấy lòng
Đông về bấc thổi nằm chèo queo
Bà già lật đật mua heo đi cưới chồng
Cưới về chồng bỏ chồng dông
Bà già bả tiếc ba mươi đồng mua heo
Em về thưa với mẹ cha
Bắt heo đi cưới, bắt gà đi cheo
Đầu heo lớn hơn đầu mèo
Làng ăn không hết, làng treo đầu đình
Ông xã đánh trống thình thình
Quan viên níu áo ra đình ăn cheo
Em về thưa mẹ cùng thầy
Có cho anh cưới tháng nầy anh ra
Anh về thưa mẹ cùng cha
Bắt lợn sang cưới bắt gà sang sêu (sêu là nhà trai đưa lễ vật đến biếu nhà gái trong những dịp tết khi chưa cưới)
Em là thân phận nữ nhi
Thầy mẹ thách cưới làm chi bẽ bàng
Tiền thời chín hũ lồng quang
Cau non trăm thúng họ hàng ăn chơi
Vòng vàng kéo đủ mười đôi
Nhẫn ba trăm chiếc, tiền thời mười quan
Còn bao của hỏi của han
Của mất tiền cưới, của mang em về
Cưới em trăm ngỗng nghìn dê
Trăm ngan nghìn phượng em về làm dâu
Cưới em chín chục con trâu
Ba trăm con lợn đưa dâu về nhà
Chàng về nhắn nhủ mẹ cha
Mua tre tiện đốt làm nhà ở riêng
Chàng về nhắn nhủ láng giềng
Quét cổng quét ngõ ra giêng em về
Em về em chẳng về không
Voi thì đi trước ngựa hồng theo sau
Ba bà cầm quạt theo hầu
Mười tám người hầu đi đủ thì thôi (con gái ngày xưa chảnh hơn bây giờ nhiều, nhất là các nàng tiểu thư đài các, cho nên trai ngày xưa mới than: nhất chặt tre nhì de gái!)
Em về thưa với mẹ cha
Anh chẳng có lợn, có gà đi cheo
Anh có cái cối giã bèo
Anh xin bán để nộp cheo cho làng
Bao giờ anh cưới được nàng
Vợ chồng ta dựng tòa ngang dãy dài
Tòa này hương lý đánh bài
Nhà trong thờ tổ, sân ngoài mổ trâu
Một bên thì hát ả đầu
Một bên hai họ têm trầu bổ cau
Làng trên xóm dưới đồn nhau
Đám cheo nhà ấy đứng đầu tổng ta
Nghĩ gần rồi lại nghĩ xa
Mai ngày cheo nộp hết chín vạn ba cái cối giã bèo.
Hôm qua tát nước đầu đình
Bỏ quên chiếc áo trên cành hoa sen
Em lượm thì cho anh xin
Hay là em để làm tin trong nhà
Áo anh sứt chỉ đường tà
Vợ anh chưa có, Mẹ già chưa khâu
Áo anh sứt chỉ đã lâu,
Mai mượn cô ấy về khâu cho cùng
Khâu rồi anh sẽ trả công
Đến khi lấy chồng anh sẽ giúp cho
Giúp em một thúng xôi vò
Một con lợn béo, một vò rượu tăm
Giúp em đôi chiếu em nằm
Đôi chăn em đắp, đôi trằm em đeo
Giúp em quan tám tiền cheo
Quan năm tiền cưới, lại đèo buồng cau
Khoai lang tốt luộc trong nồi
Để cho con trẻ ăn chơi giữ nhà
Bao nhiêu củ rím củ hà
Để cho con lợn con gà nó ăn.
Lợn bột thì thịt ăn ngon
Lớn nái thì đẻ lợn con cũng lời (lợn bột là lợn đực tơ, sau khi thiến béo trắng như công tử bột vì không bị hao tổn chân khí bao sinh lực dồn vào bắp thịt)
Mẹ em tham thúng xôi chiêm
Tham con lợn béo tham tiền hoa viên
Mẹ em tham thúng bánh chưng
Tham con lợn đẻ, em lưng chịu đòn
Mẹ em tham thúng xôi rền
Tham con lợn béo tham tiền Cảnh hưng
Tôi đã bảo mẹ rằng đừng
Mẹ hấm mẹ hứ mẹ bưng ngay vào
Bây giờ kẻ thấp người cao
Như đôi đũa lệch so sao cho bằng
Mẹ em tham gạo tham gà
Bắt em để bán cho nhà cao sang
Chồng em thì thấp một gang
Vắt mũi chửa sạch ra đàng đánh nhau
Nghĩ mình càng tủi càng đau
Trách cha, trách mẹ, tham giàu, tham sang
Mẹ ơi sinh trai mà chi
Ðầu gà má lợn đem đi cho người
Mẹ sinh con gái như tôi
Ðầu gà má lợn mẹ ngồi mẹ ăn
Mèo tha thịt mỡ ồn ào
Cọp tha con lợn thì nào thấy chi!
Một vợ nằm giường lèo
Hai vợ nằm chèo queo
Ba vợ ra chuồng heo mà nằm
Người ta giàu thì đầu heo mâm thịt
Hai đứa mình nghèo thì cặp vịt đôi bồ
Người ta thách lợn, thách gà
Nhà em thách cưới một nhà khoai lang
Củ to thì để mời làng
Còn như củ nhỏ họ hàng ăn chơi.
Người ta thách lợn thách bò
Nhà em chỉ thách một vò rượu tăm
Trước là làm lễ gia tiên
Sau là ra mắt hai bên họ hàng
Nhà thiếp thực là khó khăn
Tiền nong chẳng có nhất văn một đồng
Thách cưới chỉ xin hai chiếc thuyền rồng
Chiếc thì đón rể chiếc hòng đưa dâu
Xin chàng chín chục con trâu
Một trăm con lợn thì dâu mới về
Nuôi lợn thì phải vớt bèo
Lấy vợ thì phải nộp cheo cho làng
(tiền cheo là tiền nhà trai nộp cho làng của gái trước kia khi cô gái lấy chồng)
Ruộng xanh mà trồng đỗ xanh
Trồng nếp trồng hành, rồi thả lợn vô (tả cái bánh chưng)
Thân em mười sáu tuổi đầu
Cha mẹ ép gả làm dâu nhà người
Nói ra sợ chị em cười
Năm ba chuyện thảm, chín mười chuyện cay
Tối về đã mấy năm nay
Buồn riêng thì có, vui rày thì không
Ngày thời vất vả ngoài đồng
Tối về thời lại nằm không một mình
Có đêm thức suốt năm canh
Rau heo, cháo chó, loanh quanh đủ trò.
Thịt chó thì phải có riềng,
Thịt lợn thì phải có riêng món hành
Thịt gà cần phải lá chanh
Tía tô cà chuối mới thành ba ba
Thương nàng ngặt phải cái ngèo
Mẹ nàng lại thách chín heo ba bò
(xưa kia khi cưới hỏi ngoài tiền sính lễ, nhà trai còn mang tới nhà gái heo gà... để làm tiệc đãi bà con hai họ)
Tình cờ bắt gặp nàng đây
Mượn cắt cái áo, mượn may cái quần
May xong anh trả tiền công
Bao giờ lấy chồng anh đỡ vốn cho
Anh giúp một thúng xôi vò
Một con lợn béo một vò rượu tăm...
Anh giúp đôi chiếu em nằm
Đôi chăn em đáp đôi tằm em đeo
Tôi là con gái nhỡ thì
Nên chẳng thách cưới làm chi bẽ bàng
Rượu hoa chỉ lấy trăm quan
Heo bò chín chục họ hàng ăn chơi
Vòng vàng chỉ lấy mười đôi
Nhiễu tàu trăm tấm tiền rời một muôn
Nào là của hỏi của han
Ấy tiền dẫn cưới anh toan thế nào?
Trai tơ vớ phải nạ dòng
Như nước mắm thối chấm lòng lợn thiu
Trai tơ lấy gái góa chồng
Như mua nồi đồng đem nấu cám heo
Trèo lên cây gạo con con
Muốn lấy vợ giòn phải nặng tiền cheo (chữ "vợ giòn" quá hay!)
Nặng là bao nhiêu?
Ba mươi quan quý
Mẹ anh có ý mới lấy được nàng
Mai mẹ anh sang, mẹ nàng thách cưới
Bạc thì trăm rưỡi, tiền chín mươi chum
Lụa thì chín tấm cho dày
Heo bò chín chục đuổi ngay vào làng
Anh sắm được thì anh mới hỏi cưới nàng
Nếu không sắm đủ chớ vào làng làm chi
Trông mặt mà bắt hình dong
Con lợn có béo thì lòng mới ngon
Yêu nhau chả lấy được nhau
Con lợn bỏ đói buồng cau bỏ già
Bao giờ sum họp một nhà
Con lợn lại béo cau già lại non.
3. KẾT LUẬN:
Nhìn chung, qua ca dao tục ngữ thành ngữ, heo không khác chó đã được dành cho nhiều tình cảm tốt đẹp:
-Giàu lợn nái, lãi gà con
-Anh về thưa mẹ cùng cha
Bắt lợn sang cưới bắt gà sang sêu
-Giúp em một thúng xôi vò
Một con lợn béo, một vò rượu tăm
v.v...
Heo thông minh có hình dáng tròn trịa mũm mỉm hiền từ khác xa với trăn rắn cọp beo, nhưng vẫn bị coi khinh:
-Mập như heo
-Nung núc như mặt lợn nái
-Trai tơ vớ phải nạ dòng
Như nước mắm thối chấm lòng lợn thiu
v.v...
Qua đó chúng ta thấy có rất nhiều câu ca dao tục ngữ về lợn nặng tính ẩn dụ, sử dụng ngôn ngữ sáng tạo, tượng hình, dí dỏm; nội dung phản ảnh đời sống vật chất và tinh thần của dân tộc VN rõ nét, thuộc vào hàng tuyệt bút:
-Nói toạc móng heo
-Mượn đầu heo nấu cháo
-Giúp em một thúng xôi vò
Một con lợn béo, một vò rượu tăm
-Mẹ em tham thúng xôi rền
Tham con lợn béo tham tiền Cảnh hưng
-Yêu nhau chả lấy được nhau
Con lợn bỏ đói buồng cau bỏ già
-Đang khi lửa tắt cơm sôi
Heo la con khóc chồng đòi tòm tem
Bây giờ lửa đã cháy lên
Heo no con nín tòm tem thì tòm
v.v...
Trước thềm năm mới kính mời quý đồng hương đọc bài thơ vui thay Thiệp Chúc Xuân Kỷ Hợi "tân niên vạn phúc" sau đây:
Cảm thương dòng họ Trư
Lợn lòi mắc bẫy tay chân tó
Heo mọi héo sầu mồm miệng rọ.
Lợn cấn lợn lang đợi chuyến xe
Heo nưa heo đốm chờ giờ ngọ.
Hiền lành gánh chịu bấy oan khiên
Ngay thẳng vương mang bao khốn khó
Giọt lệ cảm thương dòng họ Trư
Cuối đời bi đát như con chó?
Vinh Hồ
8/1/2019
THAM KHẢO:
-Nguồn NET
https://vi.wikipedia.org/wiki/H%C3%ACnh_t%C6%B0%E1%BB%A3ng_con_l%E1%BB%A3n_trong_v%C4%83n_h%C3%B3a
-http://www.chungta.com/nd/tu-lieu-tra-cuu/trang_quynh_trang_lon_tam_ly_nguoi_viet_cuoi.html